domingo, 28 de abril de 2024

KORRIKA

O euskera ye una luengua minoritaria coofizial en o estau espanyol que se fabla en o Pais Basco e Nabarra en Espanya  i en o Pais Basco franzés – Iparralde: (Labort-Lapurdi en euskera, Baja Nabarra-Nafarroa Behera e Sola-Zuberoa) ye dizir, en Euskal Herria.  Con a suya particularidá de estar-ie a unica luenga que se charra en a peninsula iberica que no ye romanica. 

Dende ya fa unas cuantas anyadas a soziedá zebil d’ixos puestos ye compromesa a luitar  de conchunta ta que o euskera no se tresbata. Calerba fer ficazio nusatros con a nuestra luenga¡¡¡¡¡

Una contrimuestra d’ista luita ye a KORRIKA. Qué ye a Korrica?, ye una cursa de compañers, con a fin de replegar diners ta bosar l’amostranza d’o euskera. Organizata por AEK ( siglas en euskera de Coordinadora d’Alfabetizazion i Euskaldunizazion) con l’ochetibo de que tota ra  ziudadanía conoxca o Euskera e lo emplegue de contino. 

Fuande d'a imachen: 
https://www.publico.es/politica/mil-kilometros-carrera-favor-euskera.html

Encomenzipió a suya istoria dende o 29 de nobiembre ta o 7 d’abiento  de 1980 que estió a suya primera edizión. Estando ista anyada ra 23   edizión, surtindo de Irun o 14 de Marzo e plegando ta  Baiona, an remató ro 24 de Marzo, dimpués de 2700 kilometros recorritos, desembolicaus por 205 puestos de Euskal Herria. Con a particularidá que encomenzipia an remata ra edizión d’antis e que ye con una periodizidá bianyal.

Cada compás se fa de un kilometro, lebando un tochet (Lekuko). Aintro d’o tochet bi ha un mensanche que se fa publico en a rematadura d’a korrika en o zaguer puesto, leyito por a presona que fa o zaguer compás. 

Cada kilometro ye bosau por cualsiquer entidá pribata, presona, conzello… asinas tienen o dreito de lebar o tochet un kilometro. No s’atura de galopar ni de nuei ni de día, de contino en 15 dias.  Os recorritos se fan por tot o territorio an se charra o euskera. Se pué bosar de esferens trazas, mercando material, fendo ingresos de diners en as cuentas destinatas ta ixe fin, por bizum…

En a zaguera edizión iste ye estau o manifiesto/mensache que bi eba en o tochet:

“Korrika ye a chen con fambre que, más que sobrebibir, mosega. Una chen angruziosa que no s’aconorta con os decumentos.

"Nusatros/as tenemos a delera de l'idioma, nusatros/as os/as romanticos/as impenitens, que bibimos en a figuera, os chordos". Asinas s'esprisaba, con ironía, un chordo tozolón.

Totas as aus rapazs cazan chordos, tanto as nueiturnas como as diurnas. Por o que parixe, o chordo no canta en a primabera, i, en o nuestro arredol, son menos abundans astí do s'han replantau pins i eucaliptus, que en as selbas autoctonas. Á o pex, augua; á o euskera, un ecosistema completo. Ta  que os/as fablans  puedan espleitar de totas as dimensions d’o idioma, cal que a politica lingüistica se fique en toz e cadagún d'os ambitos d'a soziedá: selbas, mons, plazas, fadrucas, pantallas, esmachinario...

Si ye que ha de perbibir,  bi abrá d'apropiar-se d’o cutiano, en toz os Beskoitze, Eguesibar u Bizkarsoro.

Pero semos aquí, en a fabla d'os chordos.

Ni tresoros, ni molimentos, ni toponimia. Charramos que o euskera plegue ta ra echemonía.

Ni un saludo, ni una chapa en a peitera, ni un territorio escuarterizau.

No ye un fenomeno meteorolochico, ni una gastronomía sin cosa más, ni un produto de consumo de cabo cuán.

No ye un embolique retillán e relucién, ni una perra de cambio.

No ye unatra cosa, ni ye d'atros/as.

Y, sobre tot, sobre totas as cosas, no ye fuén de discriminazión, ni imposizión.

Alcorzen a competenzia i enamplen o compromiso, a orientazión, as linias transbersals e a bía d'enargüellezimiento. "Cadagún/a de nusatros/as puede charrar muitas luengas; o euskera nomás mos tiene a nusatros/as". Asinas fablaba unatro chordo. A reconoxenzia d'estar belún, ixo mesmo ye o euskera: ni más, ni unatra cosa esferén, ni menos. Sisquiera nomás estase una luenga, prou.

Dito d'unatra traza, no deseyamos simiens industrials de creximiento azelerau; queremos as selbas propias de cada puesto, ta que, seigamos  de do seigamos, podamos  protecher-nos en eras e fer-las nuestras; puestos do ro chordo pueda acubillar-se; que os ríos tiengan do embocar, os fongos an arradigar-se, o sol qué redetir.

Garra de plans de continchenzia: amenistamos d'una berdadera transizión.

E si ha d'estar, abrá d'estar-ie de traza coleutiba, organizata e sin gota bergüeña.

Amorosiando-nos mutuamén, fendo ro camín aconortán; porque tamién tratamos de l'afeuto, de fer  emozions. Sin dengún complexo. Igual con determinazión, como con un aire de sororidá.

Con fermitú e dezisión, d'alcuerdo, pero tamién con amabilidá, descuidadamén, e mesmo con enreblez.

Inebitablemén, transzenderá o cuerpo. Si o deseyo se fa endrezera, no ye posible xuplidar que l'asunto lingüistico ye politico; e urchén.

O deseyo prenzipia en una istoria. Nusatros/as Io escribimos de contino, Io contamos, Io imos construyindo, creyando un esdebenidero dende uei mesmo, refirmando ta o euskera un puesto en o mundo i en o porbenir. Porque tot un mundo cape en o euskera. Estando paraus/paratas ta cualsiquier puesto, mos achuntamos en euskera.

Os chordos cantaremos tamién en a primabera. Cantaremos tanimientres bibamos; tanimientres perbiba, ista chen  bailará en euskera.

iQue dispierte a bestia! Será porque bi abrá barruntau o fumo, e nusatros/as sapemos pretar fuego .... 

Biba Korrika, harro herria!

(Biba Korrika! iSenti-te argüellosa, chen!)

Garazi Arrula Ruiz”

Tos prexinaz una korrika, una cursa por e ta l’aragonés? … u achunar-nos ta ista korrika, total  nomás calerba trescruzar a buega con Nabarra…¡¡¡¡  

Porque tamién: "CADAGÚN/A DE NUSATROS/AS PUEDE CHARRAR MUITAS LUENGAS; PERO L’ARAGONÉS NOMÁS MOS TIENE A NUSATROS/AS". 

Bombolona Panzargüala          

No hay comentarios:

Publicar un comentario