martes, 5 de noviembre de 2024

O diya de l'alcordanza

 O diya de l'alcordanza

Dende Alcoleya de Zinca e Mainar dica Chaca

O zaguero diya de chulio espleitemos en Chaca d'una nobal ocasión por á remerar á o cheso Domingo Miral López.  Dimpués d'ubrir o auto academico, o Diretor d'os Cursos d'Estiu, o profesor don Bizén Lagüéns Gracia, endicó que ista begata, como a prezedén, l'obcheto d'o omenache estarban os Cursos, e más que más, dos filologos ilustres qui en eban feito parti:  Chusé Manuel Blecua Teijeiro e Felizes Monge Casao, a bida e a obra d'os cuals racontarban atros dos profesors d'ixa matiera:  Chusé Manuel Blecua Perdices (Blecua fillo) e María Antonia Martín Zorraquino.

Residenzia Unibersitaria de Chaca, obra de Bomboloneta Pilar

Fazió un enziso por á fablar d'o diya d'o ricuerdo de Miral, qui naxió en Echo en 1872 e s'amortó en Zaragoza en 1942, cuan abeba sitanta años;  ya ixe año, e prexinato per o periodista Francho Dumas, o cuatre d'agosto estió zelebrato ro dito treudo, fa güeitanta e dos añadas.  Si perén a calendata eslexita por á fer-lo yera ra más amanata á ra festibidá de Santo Domingo, o 8 de agosto, ista begata s'eba quiesto que consonase con o rancadero d'os cursos por á que fese onra como debantadera formal d'istos.


Auto contino, retaculó dica ra añada 1986, cuan o profesor Blecua prenunzió una conferenzia arredol d'os poetas d'a Chenerazión d'o 27 (á os cuals er clamaba os suyos "amigos").  Y en ixas embueltas a Diretora d'os Cursos yera una firme choben María Antonia Martín Zorraquino.


Adibió cómo más tardi o auto se tresladó á ra luna d'a Residenzia universitaria, an fablaba bellas parablas en ansotano Jorge Puyó e leyeba poemas de Veremundo Méndez Coarasa ra suya filla.


E iste Diya, trenta e güeito años dimpués, segundiaba ixa bibenzia de chobentú, á consonán con os nuebos tiempos:  o poema cheso estarba cambeato per una canta en ista bariedá d'o aragonés.  Os mosicos estarban Alizia Canguero e o contrabaxista Mario Cantabrana;  e a canta, "S'ha feito de nuei", "porque ¿qué millor traza d'empezipiar que con un poema d'aimor?"


Recosiró bels detallos, como a placa fixata en una d'as parez d'a luna d'a Residenzia do s'afirma que Blecua "onró con a suya sapenzia os Cusos d'Estiu de Lengua e Cultura españolas por á escolanos foranos".  Tamién s'alcordó d'a profesora Inés Ayala (grazias á ra cuala una escolana refuxiata eba puesto estudear en ixos Cursos d'Estiu), de Rosendo Tello (qui yera estato mayestro d'español por á os foranos i matriculatos), e d'o Romanzero de Cuatre Bientos, en a segona tongada d'o cual fazioron parti, entre atros, Blecua pai e Ildefonso Manuel Gil.  Remató concluyendo que per ixos cursos pioners en España yeran pasatas as personalidaz más relebáns e que, antiparti, lur esdebenidero yera prometedor.


Dito tot isto, mos presientó don Bizén á ra profesora Martín Zorraquino, fablando d'os suyos premios, d'a suya fayena rechiradora, d'a suya condizión d'academica correspondién per Aragón en a Reyal Academia Española, e d'os bersos d'o sopradito Romanzero de Cuatre Bientos:


¿Quién hace a todos tilín

por lo fino?

María Antonia Martín

Zorraquino.


Afecto tan general

testimonia

que es de pasta angelical

María Antonia.


Prenió a parola María Antonia por á emponderar ixa festa tan emplita de sentito d'a Unibersidá de Zaragoza, por á agradexer-li as suyas parablas á o profesor Lagüéns e amás per aber feito memoria de Blecua, tan aimato, e de Monge, o suyo mayestro;  ers yeran estatos, antiparti, mayestro y escolano.  También li onraba estar á o canto d'o suyo amigo fraternal, Blecua fillo, qui li aduyó en intes difízils d'a suya paranza d'as oposizións.


En o que pertocaba á Felizes Monge, endicó que yera fillo d'o mayestro de Mainar, anque abitó a más gran parti d'a suya nineza en A Puebla de Híjar, á ra escuela d'iste lugar o suyo pai (qui, tasamén, estió ro suyo mentor) pasó á exerzer o suyo mestier, ocupazión qui abeban tamién a lola materna, a mai e un chirmán de Monge Casao.  En 1941 remató ro Bachillerato con Premio Estraordinario, fendo parti d'a promozión d'oro d'o Enstituto Goya de Zaragoza, en a cuala yeran asinas mesmo Manuel Alvar López, Fernando Lázaro Carreter (filologos), Antonio Ubieto (istoriador), Gustavo Bueno e Constantino Láscaris (filosofos).  Á ers (Alvar, Lázaro e Monge) s'adibió Tomás Buesa Oliver en os cursos comúns d'a Facultá de Filosofía e Letras zesaraugustana.  E asinas, dimpués, ers daban sopas con onda á os suyos compañers d'as Unibersidaz de Salamanca e Madrid.  Toz ers pertenexeban á ra Escuela Española de Filolochía, alazetata per don Ramón Menénez Pidal y en a cuala sobrexeban Damaso Alonso, Rafael Lapesa, Amado Alonso...  D'o primero d'istos estió escolano Monge.  Alonso li albertió que o suyo proyeuto de tesi arredol d'o Sieglo d'Oro yera inadubible;  per ixo achiquió ro obcheto d'a mesma á La Dorotea,  de Lope de Vega.  Estudeó más tardi en a Unibersidá de Zurich (Suiza) baxo a endrezera d'o arabista e romanista Arnaldo Steiger.  Antimás, yera o taute de triballos, beluns enluzernans, arredol d'a Gramatica d'o español e d'a Istoria e Teoría d'a Literatura.  O referén á ras frases pronominals de sentito impresonal en español (de 1954) enarcó mesmo á Euchenio Coseriu per a combinazión d'o analís posibilista e d'os fators qui determinan o cambeo lingüistico.  Remató, per atro costato, obras alazetals sobre a morfolochía lecsica en español, feitos durando a suya estacha en a Unibersidá de Zurich, asinas como os referens á ra formazión d'as parablas e a sufixazión en castellano. Li feba duelo á doña María Antonia que no esen estatas poblicatas as segonas prebas correxitas d'istos amplos triballos enfilatos á ra Enziclopedia Lingüistica.


Plegó a estar catedratico en 1966, en primer puesto en a Unibersidá de Santiago de Compostela e lugo en a nuestra quiesta de Zaragoza;  asinas recuperábanos á un eszezional filologo.  Astí estió un pilar d'a Lingüistica Ispanica á o canto de Tomás Buesa con a creyazión d'os estudeos de Filolochía Romanica.  Estioron os suyos escolanos Ánchel López, Chusé Franco Val, Túa Blesa, Margarita Lliteras e a mesma María Antonia, e zientos d'estudians d’ista nobal demba.


As trazas más propias de Monge yeran a suya increbable desixenzia, o suyo afano d'atualizar-se con a letura d'as rebistas d'a matiera e a suya onradez en a consulta e zita d'a bibliografía.


En o que pertocaba á os Cursos por á Foranos de Chaca, entre os años 1955 e 1968, cuan o profesor Chusé María Lacarra yera Diretor d'ers, amostró Monge en istos, e tamién con o suzesor d'aquer istoriador, o elenista Serafín Agud;  Monge estió ro catedratico qui abeba o suyo quefer en o Curso d'Istoria d'España Contemporania, alazetal por á os mayestros.  Asinas, don Felizes yera estato un profesor qui eba dato muito e durando muitas añadas á os Cursos.


Remató a profesora Martín Zorraquino agradexendo á o atual Diretor aber-li premitito remerar á o suyo mayestro en o suyo cabo d’año zenteno.


Auto contino, Alizia Canguero e Mario Cantabrana mos fazioron espleitar d'una canta en lengua basca.


Dimpués, o profesor Lagüéns mos presientó á don Chusé Manuel Blecua Perdices, qui yera estato escolano e mayestro d'aquers Cursos, a lizión inaugural d'os cuals prenunzió en 2013 arredol d'a Reyal Academia Española en o suyo terzer zentenario.  Asinas mesmo, en 2017 i fabló sobre "as angulemas, retos e roncas d'a lengua española".


Eba amostrato en as Unibersidaz de Barzelona e Autonoma de Barzelona.  O libro an se feba o suyo omenache yera "Á l'atro canto d'o mirallo", coordinato per Gloria Clavería.  As dembas per as cualas eba abito más intrés yera estatas a Fonetica e a Literatura.  O amiro d'os cargos academicos que eba cumplitos esturdiba:  os dos más sobrexiéns estarban os de Diretor academico d'o Enstituto Cervantes e Presidén d'a Comisión Estatal por á ra Zelebrazión d'o IV Zentenario d'o Quixote.  Per atra parti, s'asienta en o sillo "h" minuscla d'a Reyal Academia Española deinde o 25 de chunio de 2006;  antonzes o suyo descurso, almirable, de dentrada bersó arredol d'as primeras pachinas d'o Dizionario d'Autoridaz.  Estió ro suyo Diretor deinde 2010 dica 2015.  


Por á rematar, aseguró que yera estato profeta en a suya tierra, pus eba rezibito o Premio Aragón (2005), a medalla d'Oro de Zaragoza (2011), o Premio d'as letras Aragonesas (2012), a Medalla d'Oro d'a Unibersidá de Zaragoza (2014) y estió eslexito Senador Onorario d'a Facultá de Zienzias d'a mesma en 2012.

Residenzia Unibersitaria de Chaca, obra de Bombolonet Lorién

As primeras parablas de Blecua Perdices estioron que cuan li fazeban una encomienda d'a Unibersidá de Zaragoza en Chaca nomás podeba dezir que sí.  Agradexió dimpués á ra profesora Martín as suyas paraulas sobre o suyo mayestro e amigo Felizes Monge, e remeró que os suyos amigos más grans yeran estatos Chuan Martín (pai da cuaternata María Antonia) e Monge, dica o pundo que cuan li caleba prener una resoluta prexinaba er qué ese feito Felizes en ixe causo.  En o que pertocaba á Martín, profesor sobrebueno, o suyo zaguer ricuerdo yera estazionando ro suyo auto en o puesto que bi eba baxo as escaleretas d'a Residenzia an yéranos.  E Antonia, seguntes er, eba como erenzio as birtuz d'os ditos Chuan Martín e Felizes Monge.  Agún remeraba á aquera bien plantada chobenastra qui arribaba á ras primeras clases, con ixa guallardía que eba abita perén, asinas como güe manteneba as suyas falera y empenta.  


Reconoxió que "Á Chusé Manuel Blecua li feba goyo Chaca" estió ro primer tetulo que eba prexinato por á suya retolica.  Dimpués s'alcordó que por á suyo pai tan importáns yeran as clases d'o primer año de Baxillerato como os cursos de Dotorato.  E también d'as besitas que feba á Chuaquín Marco en a garchola de Carabanchel.  Blecua pai yera naxito en Alcoleya de Zinca e, fime choben, marxó enta Zaragoza (tanimientres chentaban lis racontaba á os suyos fillos as esperenzias d'a suya nineza en ista ziudá y ers en ideyaron una retolica paralela), an abitó en a pensión "A peña", en o Arco Zinegio;  e astí posó un primer repalmar por á meter-ie o suyo primer libro.  Dimpués remató Dreito e Filosofía e Letras, en a demba d'Istoria, porque agún no se podeba estudear Filolochía en Zaragoza.  Ganó una beca en a Unibersidá Menéndez Pelayo, do conoxió á bels mayestros d'ista disziplina, como Francho Ynduráin (dimpués retor d'a mesma).  Dimpuesas d'isto, o cambrero dilichén d'a pensión adubió una Catedra d'Enstituto en Cuevas d'o Almanzora (en a probinzia d'Almería).  Antiparti, Blecua pai, meyata ra Guerra Zebil, creyó a colezión de clasicos Ebro, qui emitaba aquera atra poblicata per os franzeses, por á fer-los más aparéns e que agún se troban en as librerías de biello.


Rematata ra Guerra, marxó a Balladolí, á o Enstituto femenino "Núñez de Arce".  En ista ziudá castellana coinzidió con o profesor Emilio Alarcos.  En ixas embueltas, un catedratico de Zaragoza, don Miguel Allué Salvador, estió combertito en Presidén d'as Caxas d'Estalbios;  allora tornoron toz os Blecua á Zaragoza e abitoron en a carrera Mariano de Cavia.  Astí Chusé Manuel Blecua fillo e o suyo chirmán Alberto se fazioron letores en un quiosco de tebeos.


E tamién en Zaragoza Blecua pai amostró en o Enstituto Goya, o más desichén d'a ziudá, una autentica enstituzión.  Beluns d'os suyos escolanos implioron o desento de catedraticos prebocato per a contienda:  Fernando Lázaro Carreter estió profesor en Salamanca e Manuel Alvar López en Granada.  Ista estada en o Goya li premitió biaxar á ros Estatos Unitos e Olanda.  E Chusé Manuel fillo i marxó con er porque o pai yera xordo, asinas que se bolbió ro suyo aduyante;  desembolicoron os dos un sistema de comunicazión propio.  Ixa xordera la compartiba con o poeta cubano Euchenio Florit, á qui li adedicó un articlo, "Nuevo entremés de los sordos", en a rebista "Revistatlántica" con a enchaquia d'o nobanterno cabo d'año d'o islenco.


En 1959 deixó l'amostranza meya e prebó con a unibersitaria, en a Catedra d'Istoria d'a Lengua e Literatura Españolas en a Unibersidá de Barzelona.  Á toz lis fazió goyo, fueras d'a suya mai, qui no enduró ro treslato.


D'arrienda d'articlos e triballos ye o taute.  Per cuaternar beluno, está siñalera ra suya edizión d'a obra de Quevedo por á ra editorial Castalia.  Encara eban trobato ros suyos manoscritos arredol d'a poesía contemporania.  Poderba concluyir asinas que o suyo pai, Blecua pai, abió una bida completa.


Antimás, desfrutó d'a esperenzia de treballar en o món literario y editorial de Barzelona á o canto de Martín de Riquer e Chusé María Valverde en o enfilamiento d'a colezión de clasicos de Planeta.  O fruito d'aquers años barzeloneses de Blecua estió una gran fayena dozén e rechiradora.


Una atra carateristica de Blecua yera que bibiba o paisache con toda intensidá;  er e o suyo amigo Monge saliban per Chaca chuntos, con lur amistanza indestruyible e confitanza sin de antorizio.  Blecua se proclamaba "cazataire de luscos".  Exir á o cambo estió perén bital por á er.  De tornada á ra Residenzia, os suyos amigos yeran os culpables, con lurs partidas de cartas e rufiertas, d'o inamoramiento de Blecua con Chaca.  Per tot ixo Chaca yera por á er un ideyal de bida.


Remató Blecua fillo acobaltando a onor que estarba colaborar "con busatros en o Archibo de Filolochía Aragonesa".  Dimpuesas d'istas parolas, Alizia Canguero mos deleitó con una canta d'a suya autoría.


En zagueras, prenió a parabla o alcalde de Chaca, qui emponderó ro puesto do yéranos:  emblematico e marabelloso, anque "no s'haiga feito de nuei", porque Alizia Canguero podeba cantar en cheso u en euskera porque yera marabellosa.  Era repostió rapeda:  "Como as lenguas".  E toz li aplaudioron.


Recrosidó ro mainate que nomás restaban tres añadas por á o zentenario d'os Cursos.  Endicó que ixa yera ra segunda begata que abeba ra onor d'estar en aquer auto espezialmén emotibo, con toda ra istoria que abeba Domingo Miral, o nombre d'o cual portaban o Enstituto e una carrera de Chaca.  Agradexió á ra Unibersidá de Zaragoza ra organizazión d'ixe Diya;  concluyó que asinas Chaca yera una ziudá unibersitaria, e lo deziba con muito argüello.  Asinas mesmo, refirmó ro compromís de permanenzia e colaborazión mutua d'o Conzello e d'a Unibersidá por á prolargar ixa relazión e arribar á o dito cabo d'año.  Subrayó que fer memoria suposaba contrimostrar que yéranos bibos e agradexitos con o nuestro pasato, e dimpués declaró zarrato ro auto, como rematanza d'o cual ascuitemos ro "Gaudeamus igitur", en a boz d'Alizia Canguero y en as cuerdas d'a suya guitarra pulsiatas á ixena con as d'o contrabaxo de Mario Cantabrana.

David Martínez López, Bombolón laminero.





No hay comentarios:

Publicar un comentario