sábado, 18 de enero de 2025

Orlando Furioso, Ludovico Ariosto e l'Emperador Carlos


Lo Furioso ye un libro unico en o suyo chenero, e se puet [u s'ha de] leyer sin de referir-se a dengún atro libro que l'haiga precediu u l'haiga siguiu: ye tot un universo, aón se puet viachar a lo largo e a l'amplo, entrar-ie, salir-ie, trafegar-se-ie. Ariosto s'amuestra como un poeta lempedo, hilarant e sin d'angulemas, e per ixo s'aqueda misterioso: dintro d'a matriz tozuda que él se mete a construyir las suyas octavas, la una dezaga l'atra, Ariosto parixe més que més empelingau en amagar-se-ie él mesmo... Ye una immensa partida d'aixedrez que se chuga dencima el mapamundi, una partida sin de mesura, que se dirime en una ripa de partidas simultanias.

Alto u baixo, si fa o no fa, dicen que isto en dició, en va escribir, Italo Calvino arredol de l'Orlando Furioso de Ludovico Ariosto.

Ludovico Ariosto, home d'o Renaiximiento en o pleno sintiu d'a esprisión, si a fes intelichent, profés formau e con conoximientos demostraus a l'amplo de l'Orlando, heba estau naixiu en 1474, e en 1504 s'instaló en Ferrara, repolida ciudat (los que la conoixcaz bien seguro que serez con yo) medieval e con o millor urbanismo renaixentista que se pueda trobar.

L'Orlando Furioso, escrito en una barrecha de toscano, lombardo e ferrarés en as primeras decadas d'o sieglo XVI, ye una chigantaza epopeya, 46 cantos escritos en 4.842 octavas d'hendecasilabos pa un total de 38.736 versos. Fez-tos una ideya...

En ixos versos emborda a ritmo esfrenau una condensación de mitos antigos, lechendas medievals e chestas caballerescas. Nos furne un material marabelloso que impregna la literatura de l'imachinario, mesmo encara la d'agora. Tot isto con buenas e plateras trazas de pensamiento existencial e social. 

Se'n pueden escribir pachinas e pachinas sobre iste monumento d'a Literatura, pero no ye aquí el puesto ni yo qui pa fer-lo.

Plegaus a iste puesto, lo lector que con pacencia haiga continau leyendo debe de pensar, bai a yo ¿qué me se'n da tot ixo?

Pos t'aón tos quiero portar ye ta un purnazo alcontrau dintro d'os 38.736 versos, a cuatro octavas que no cal quitar d'o contexto cheneral de l'Orlando, però sí cal meter en o nuestro minusclo (con tot i con ixo cerenyo!) contexto. A veyer si tos truca lo ficacio como a yo. Tos meto aquí 28 d'ixos versos orichinals [alcontrarez los cuasi 40000 versos orichinals en https://it.wikisource.org/wiki/Orlando_furioso_(sec._la_stampa_1532)/Canto_15] e la treslación que tos preposo (pa traduzir m'he aduyau tamién d'a traduzión t'o catalán que fició Bonaventura Vallespinosa en 1983). Veyerez que, de vez e de conchunta, millor u pior traduzitas, istas octavas nos son diciendo una cosa clariza de veras e que recontradice tot lo que nos han dito arredol d'a historia de la Corona d'Aragón. 

No soy guaire amigo con as teorias fantasticas de conspiración que fan correr bels rabosez per ixos internez e que chipian chen zamueca e bienintencionada, tampoc no cal prender istos versos como un documento historiografico, que ye un documento literario. Manimenos, me pienso que cal haber a muntón en cuenta las referencias a l'Emperador Carlos de Aragón (e no Carlos de Castiella u d'as Espanyas) u a las Indias d'Aragón que fa Ariosto, un intelectual de primer livel, a muntón bien relacionau con o mundo politico d'allora, e contemporanio d'os feitos a que se ye refiriendo aquí. 

Tampoco no ye iste l'inte ni el puesto de charrar d'o que significó la conquiesta d'America pa os uns e pa os atros, con tot e con ixo ye de dar que istos versos pueden chitar una miqueta de luz t'a quina yera la situación verdadera en aquels intes, qué succedió de veras e qui (e en nombre de qui) s'apoderó d'aquellas tierras. Ta lo que no chita luz ye ta saper que esdevinió dimpués... e per qué...

CANTO QVINTODECIMO

...

[22]
     E ritrouar del lungo tratto il ſine
     Che queſto fa parer dui mar diuerſi.
     E ſcorrer tutti i liti: e le vicine
     Iſole d’Indi, d’Arabi, e di Perii.
     Altri laſciar le deſtre e le mancine
     Riue: che due per opra Herculea ferfi:
     E del Sole imitando il camin tondo
     Ritrouar nuoue terre e nuouo mondo.


    E troban a la fin d'o largo camín

    que, més que una, i ha dos mars diversas

    e recorren e alcuentran las islas e

    costas d'os indios, arabes e persas.

    Los atros dixan la dreita e la cucha

    dillá d'os dos grans herculios pilares,

    e del sol imitando el rondo trachecto,

    nuevas tierras e nuevo mundo alcuentran.

[23]
     Veggio la Santa Croce: e veggio i ſegni
     Imperiai: nel verde lito eretti.
     Veggio altri a guardia de i battuti legni
     Altri all’acquiſto del paeſe: eletti,
     Veggio da dieci cacciar mille: e i regni
     Di la da l’India ad Aragon ſuggetti:
     E veggio i Capitan di Carlo quinto
     Douunqj vanno hauer per tutto vinto.


    Veigo la Santa Cruz e las senyeras

    imperials erectas en ixas costas

    veigo atros guaitando as enrestidas naus

    e atros, eslechius, lo país conquiestar

    Veigo diez cazar-ne mil: e los reinos

    dillá d'as Indias a Aragón susmesos

    e veigo el Capitán Carlos Cinqueno

    con as suyas huestz per tot arreu vencer.


[24]
     Dio vuol ch’aſcofa antiquamente qſta
     Strada ſia ſtata: e anchor grá tempo ſtia,
     Ne che prima ſi ſappia che la feſta
     E la ſettima etá pallata ſia,
     E ſerba a farla al tempo manifeſta
     Che vorrá porre il modo a Monarchia,
     Sotto il piú ſaggio Imperatore e giuſto
     Che ſia ſtato o fará mai: dopo Auguſto.


    Querió Dios que ista vía estase ignota 

    pa l'antiga chen e no se'n sapese 

    cosa si que dimpués de bien pasadas 

    dica la seinesa e la sietana edaz; 

    La retenió a acoladiar-la enta 

    l'inte a rechir en monarquía o Mundo 

    dichós l'emperador més sabio i chusto 

    que siga mai estau dimpués d'Augusto


[25]
     Del ſangue d’ Auſtria e d’Aragó io veggio
     Naſcer fu’l Reno alla finiſtra riua
     Vn Pricipe: al valor del qual Pareggio
     Neſſun valor: di cui ſi parli o ſcriua:

     ...


    De sangre d'Austria e d'Aragón yo veigo

    naixer en a cucha ribera d'o Rin

    un prencipe més valient que denguno

    parellán de qui s'haiga escrito u parlau

    ...


Bombolón Carbó

No hay comentarios:

Publicar un comentario