Fa cuasi dos años estió publicato un libro (o suyo tetulo ye “Bidas baratas. Emponderamiento d’o cutre”) que puede aber bel intrés ta o aragonés en o que pertoca á l’orichen de una parabla castellana: “cutre”. E ixo porque cuan o suyo autor, Alberto Olmos, esca ra etimolochía d’iste pincho bocable en o primer capitol d’a primera parti d’a obra, clamato “Filolochía cutre”, a primera esplanicazión que i troba ye aragonesa. Concretamén, una mena d’aladro emplegato ta fer ballos en as tierras zereñas, seguntes dize Brian Mott en o suyo Dizionario chistabino-castellano.
Amanexe, seguntes o taute, en atras obras como Las palabras de moda (un bocabulario feito per Antonio Hernández Guerrero) e Los nombres del arado en el Pirineo (d’o filologo aragonés Manuel Alvar, qui retacula en o tiempo dica o sieglo XIII, con o Foro General de Navarra).
![]() |
"Uebras nuebas" - Bombolonzez Víctor, Pilar e Lorién |
En o referén á o etimo de “cutre”, remera que poderba estar, asinas lo esfendeba Julio Caro Baroja, o latín “culter”, u siga, cutiello u rella, a parti talladera d’o aladro. Manimenos, remata Olmos, iste curto biache per os aladros aragoneses mos leva ta una bía amortata.
En cuentas d’ista bena, li cuaca más unatra: a parola franzesa “croûte” / “croute”, qui ye “a parti esterior d’una birolla”, o etimo d’a cuala ye a paraula latina “crusta”. Bi estarba, afirma o autor segobiano, un causo de metatesis: crusta, croûte, cutre.
Una parola qui promanarba d’iste bocable latino, “crusta”, la trobamos en o primer capítol de Alicas de Gaunilón, an o semontanés Rafel Vidaller mos reconta que un presonache, Élodie, “estando ya monitora d’esquí se podeba ganar a crosta sin meter-se en más zerimonias”. Crosta ye astí sin de metatesis y en una frase fita tamién alzata per Paz Ríos Nasarre e Alberto Bolsa Pueyo en a suya Replega de tradizión oral en Salas Altas. Atro Rafel, Andolz, cuaterna ista parola como “corteza de pan, de tocino”, e rechira unatras: “crostó” e “crostón”, como truncho de pan ixeco. Antiparti, en o libro Raíces aragonesas, as suyas autoras (doze mullers) i encluyen o dito “ganarse o crostón”. O equibalén en castellano estarba “ganarse el cuscurro”. E cal no xublidar que “cuscurro” ye un sinonimo d’o bocable polisemico “chusco”, que ha dos azepzions: brozero e troz de pan. D’iste zaguer sinificato promana o castellano “chusquero”, una fegura firme “cutre” sin de dandalo, un pairote a saber que foñas.
Asinas, bi ha un esclatero sentito referén á ra birolla en toz istos bocables. Maguer tamién á o pelello, á ra parti más d’afora de cualsiquier cosa, dica tal pundo que un periodista zitato per Olmos, Ion Arretxe, esfiende que o “cutrerío” ye “cutáneo” cuan remera á un taute, Carlos Pérez Merinero, entregato en o que er mesmo clamaba “mester de cutrería”.
Cal parar ficazio en que mosen Andolz entreculle amás os lemas “escata” y “escara” como “costra roñosa de las manos, escama del pescado” e “costra de herida”, respeutibamén.
Auto contino, replega Olmos referenzias literarias d’iste bocable en a luenga castellana: dende una traduzión d’o Eclesiastico, feita per o chesuita Ánchel Sánchez (astí calerba remerar o dito en Simién d’umanistas, a nobela de Chesús Aranda, do se fa una loba d’ista Compañía en o que pertoca á ra conozenzia d’os suyos sazerdotes d’a luenga latina) dica una narrazión de doña Emilia Pardo Bazán, La tribuna, sin xublidar una carta de Leandro Fernández de Moratín, a calendata d’a cuala ye de 1825. Antiparti, da quinze e raya á ra suya manca en a mayor parti d’os escritors d’os sieglos XIX e XX, ni sisquiera aparexe en as obras que reflexan o mesté cutre d’a soziedá española.
En o segundo capetulo, Olmos cuaterna os resultatos conseguitos dimpués d’escar ista parabla en “Google”: bi ha güeito sonos positibos e dos negatibos. Entre aquers podemos alcontrar un asayo d’una profesora d’a nuestra quiesta Unibersidá de Zaragoza, Ascensión Hernández Martínez: Lo cutre es cool, arredol d’os zentros artisticos an pueden beyer-sen lurs bodiellos poque son biellos espazios industrials sin de restaurazión.
O autor mira de fer, en o capetulo terzeno, un agüegamiento d’o bocable, esferenziando-lo d’atros semellans como “cañí”, “cursi”, “hortera”, “costroso”, “rancio”, “rústico” e “kitsch”.
![]() |
"Wonder Woman" -Bombolona Nabal |
O zaguer trestallo d’ista obra ye referén á o esito cutre, y en er amanexe en primer puesto a politica cutre (presonificata, seguntes Olmos, en Pablo Iglesias). Antiparti, ye a cultura cutre d’a cuala cala bels exemplos: a obra de Manuel Vilas (naxito en Balbastro), Ordesa, fa onra ta alcontrar-ie asabelo de recosiros cutres d’as nuestras bidas. Tamién ye cutre ta er o feito d’amprar libros e DVDs en as bibliotecas, beyer zintas como “Clerks”, “El secuestro de Michel Houellebecq” e “Torrente” (os zaguers diyas de chinero, en a Facultá de Zienzias d’a Informazión d’a Unibersidá Complutense de Madrid ye estato zelebrato “Cutrecon”, un festibal de Cine Cutre, que tamién aparex en o libro de Olmos, e do ye estata proyeutata ra zinta “O Capitan Trueno e o Santo Grial”, aquer eroi qui lebaba o siñal d’Aragón en o suyo peito e ixe Beire Sagrato que se diz que estió en San Chuan d’a Peña), ascuitar placas d’as añadas nobanta, entre as que entresaliba “Boom 4”, e grondiar-se con cualsiquier produto cutre (un libro de Ignatius Farray; os programas “La hora chanante” e “Muchachada Nui”; piculiners d’a mena de Gila, Lina Morgan, Fernando Esteso, Tip e Coll, Faemino e Cansado, Barragán e Marianico o Curto; as telebisions monezipals; mosicos como Las Vulpes e os programas an ers aparixeban: “Popgrama” e “Plastic”; e atros espeutaclos telebisibos, d’a mena d’os d’o corazón, de rufiertas politicas, “Moros y cristianos”, y esportibas, “El Chiringuito”, y, en zagueras, os d’a telerreyalidá, como “Gran Hermano”).
Remata o libro con istas parolas en esfensa d’o cutre: “O cutre restará perén como nostalchia (d’ista traza, seguntes Olmos poderba estar cutre a malotía d’o antismás que sofren bels escritors en aragonés, y encara belatros en castellano como Andrés Berlanga, autor d’a sobrebuena nobela La gaznápira, an puede alcontrar-se un pasache do son chuntos os dos bocables debanditos que poderban estar l’orichen de “cutre”: o aladro e a crosta: “en la fragua, recubierta con una costra de polvo […] los arados se oxidan arrumbados en las cocheras como los carros”; ringleras que son tamién un causo d’a “malotía d’a matazía” pus en eras ye describita una forga meyo albandonata, un puesto an se feban as ainas d’o antismas). O cutre siempre se repreta, ye ecolochista sin de militanzia, ye anticapitalista sin de ipocresía. Se fa aimar. Cal estar tot o cutre que se pueda, amigos; cal tornar á escribir á man a bida”. I cala bellas pachinas feitas á man, como tamién escaiz, de traza muito más ampla en O transgresor piadoso, de Severino Pallaruelo, libro que no ye pas cutre, anque o nombre d’un d’os suyos capitols, “El buen pan de Francia”, o solenco que ye en castellano, me remere aquer chuego de ninons, replegato per Andolz en a boz “piz” d’o suyo Dizionario, en o cualo se cantaba: “piz, piz, todoliz, pan de Franzia la balanza, pan de Aragón güen costrón”; i amanexe, asinas, o crostón, a crosta, o “cutre”…
Se poderba concluyir, asinas, que ye menister cautibar a tierra d’o nuestro esprito, os nuestros tozuelos, os esmos de toz nusatros con a zereña rella d’un cuitre ta estar más leyitos, apercazar una más gran conoxenzia d’a bida, d’os costumbres, d’as zienzias e as letras, d’as luengas como a nuestra, tan minoritaria e minorizata (me pienso que a diglosia, a bergüeña de charrar-la, no ye so que a medrana d’estar beyito como si s’ese crosta) e no deixar-los como uebras, no estar nunca “cutres”. Dende ista rebisteta feremos un poder ta i contrebuyir.
No hay comentarios:
Publicar un comentario