Trescruzando a portalada e branquillera de casa mía, se dentra en o patio. Á ra man dreita se bi troba un banquer de fusta. Ye un mueble senzillo sin gota de filigranas que, en a suya corada, alza una istoria, parellana á muitas atras, d’ o bino d’ o Semontano.
Si tos bi asentaz en o banquer e le’ en demandaz, tos recontará de buen implaz que dende a edá meya, os montañeses baxaban t´o Semontano ta puyar-se-ne dimpués cara t’ arriba con os boticos bien plens de bino. Ye que en ixas montañas no se criaba güaire bien. Ta ers, igual como ta toz, o bino feba parti prenzipal d’ a birolla e tamién d’ a fiesta. Por ixo, o escamallo de baxar e tornar a puyar carriando bino con as caballerías lo’ n baleba de beras.
Tos ferá memoria de cómo, malas que s’ eba encubau e tresmudau, o bino ya yera asperando que benisen os que más aprezio le feban: os montañeses. En chornadas de muitas oras petenaban con os baxes por sarratons e ballonadas dica plegar ta ra tierra semontanesa. Trayeban queso, zezina, carne salada e atros produtos. Una begata, os de Yeba/Yaba que beniban a escar bino ta casa nuestra, que tamién sapeban de fusters, baxoron con o banquer, que atura astí ta cutio.
Tos alsegurará que en o Semontano, as zepas se criaban asaber que bien. Tos dizirá cómo se bendemaba con os trinchez, cómo se carriaban en os cobanos, cómo se pisaban as ugas en os cubos, cómo s ‘emburaban as brisas (que componeban barrazas e borfollos), cómo se trescolaba o mosto fermentato t’ o laco, c’omo s´encubaba, se tresmudaba … dica que espirallando, punchando por o zurred u canilla surtiba ixe bino choben, con a ulor fragán, con a color brioleta e a sapia afruitata. O bino que amenistaban e deseyaban.
L’ ascuitarez dizir que en puyar t’ a montaña o bino ganaba asabelo e se feba más fortal. Bi acompañaba as botas e alforchas d´o treballo en o món, as chentas cutianas, as beilatas en nueis de nieu arredol d’ o fogaril, os ponchos caliens en o ibierno, as fiestas e zelebrazions , e se consagraba en as misas. Se’ n bebeba de bino, e mesmo se’ n “minchaba” con o pan remullau : o “pan con bino” d’ as brendas infantils.
Tos ferá alcordanza de que encara que en zagueras d’ o sieglo dezinueu s’ establió en Balbastro a casa Lalanne que dimanaba de Burdeus, con teunicas bitibinicolas franzesas, o comerzio d’ o bino continó igual como dende feba sieglos dica que plegoron as añadas sisanta d’ o sieglo benteno. Allora a espoblazión, a industrializazión, e o cambio sozial cluxioron a soziedá tradizional e o suyo comerzio d’ o bino semontanés. As tararainas s’ apoderón d’ as bodegas e as cubas de muitos nietros en as que bi cabeba una persona ya no se tornón á emplir. As zepas d’ os biñeros se rancoron amonico: solo se criaba bino ta o consumo de cada casa, ya no se’ n bendeba pon. Nomás aturaban que os tonels rituals, ixos que cuan naxeba un ninón s’ empliban de bino ta beber-ne cuan fese a primera comunión e que a “madre” u solera dimpués se feba biella, á begata de zien añadas u más. Allora o bino ya no yera tinto : a suya color se tornaba ambarina e trasparén e a suya sapia se feba “ranzia”. Yera o bino espezial d’ as zelebrazions: fiestas, rondas, misas.
O nuestro banquer s’ enfuelga de que, bien se bale, en as añadas ueitanta d’ o sieglo benteno, as bodegas modernas coneutoron con a tradizión e s’ establioron por dezenas en o Semontano adautándose á os nuebos tiempos e teunicas bitibinicolas. Asinas podemos espleitar güei d’os binos con denominazión d’orichen protechita Semontano. E ye d’ acobaltar que ne b’ ha beluns con nombre en aragonés : “mingua”, “glarima”, etc.
Tot ixo e muito más l’ en podrez ascuitar á escuchez á un banquer que s’ alcuerda igual de bien como yo de que a zaguer begata que os de Yeba baxoron á escar bino, fa más de 60 añadas, yo estié con ers, en salir d’ a escuela, minchando zezina montañesa en a bodega de casa tía Laura (casa Isarre). E tamién de que os de casa nuestra en tardemos unatra zincuentena d’ años en tornar a besita ta ra familia de Yeba. Pero que á ra fin bi puyemos e que encara pudiemos gustar o bino d’os biellos tonels d’ a casa montañesa d’ a que beniban ta casa nuestra a mercar-ne. Ixe día entre meyo d’ as montañas pirinencas zarremos un zerclo de sieglos. Un binclo inxuplidable d’ o que o banquer de Yeba ye e será perén testigo. Preguntar-li-ne si no, en una nuei d’ ibierno, arredol d’ o fogaril.
BOMBOLÓN BUXO
OTUBRE 2023
Buenismo de veras
ResponderEliminarPrecioso. Que no caigan en el olvido todas estas historias de nuestra casa... gracias por mantener la voz de la memoria viva.
ResponderEliminar"Si aquí niaba, qué fará en Yaba". Qué tiampos aquels !!.
ResponderEliminarNoraguanas, me´n ha feito muitismo goyo.